Là giáo sư Đại học Arizona (Mỹ), Phạm Hữu Tiệp được nhận định là chuyên gia số một thế giới về lý thuyết nhóm, lý thuyết biểu diễn và đại số học Lie. tại Đại hội toán học thế giới năm 2018 ở Rio de Janero (ICM), anh sẽ đọc thống kê mời (invited lecture) ở tiểu ban đại số. Có rất ít nhà toán học đất nước việt nam có được vinh hạnh này.
Trong đội hình 4 học sinh dự thi IMO tại Anh năm 1979, cậu học sinh trường Chu Văn An (Hà Nội) nhỏ tuổi nhất (16 tuổi) và nhẹ cân nhất, chưa đến 35 kg. nhưng mà sức làm toán của Tiệp xếp đầu đội tuyển. Năm đó Phạm Hữu Tiệp cùng 2 thí sinh khác giành giải bạc, Lê Bá Khánh Trình giải vàng. lúc kết quả là kỳ thi được bàn hành, thầy Lê Hải Châu, cáng đáng đội tuyển, nhận định: "Khi học thì nhất Tiệp nhì Trình, khi thi thì nhất Trình nhì Tiệp".
 |
| Huy chương bạc IOM Phạm Hữu Tiệp. |
Năm 1980, Phạm Hữu Tiệp sang học khoa Toán - Cơ, Đại học tổng hợp Lomonosov (MGU, Liên Xô cũ). khi mới sang, anh thấp bé nhất trường, thường được gọi thân tình Tiệp "Chích". Tuy nhỏ bé, chàng trai hà nội được bạn hữu thán phục bởi điểm thi luôn là 5 (xuất sắc), đạt giải nhất kỳ thi Olympic Toán sinh viên Matxcova năm đầu tiên và giải nhì cuộc triển khai thi công trình sinh viên toàn Liên bang năm thứ tư.
Tốt nghiệp đại học với tấm bằng đỏ, Phạm Hữu Tiệp làm tiếp tìm hiểu sinh, rồi luận án tiến sĩ (nay gọi là tấn sĩ khoa học) và giữ gìn thành công năm 1991. Giai đoạn này, anh tìm hiểu về dàn nguyên, triển khai trực giao của đại số Lie và bắt đầu chuyển sang các bài toán của lý thuyết nhóm, lý thuyết biểu diễn.
Năm 1994, khi công tác ở Viện Humboldt (Đức), anh cùng giáo sư A.I.Kostrikin hoàn thành cuốn sách chuyên khảo "Khai triển trực giao và dàn nguyên", tổng kết hầu hết dự án của nhóm nghiên cứu về mảng này do A.I.Kostrikin lãnh đạo và anh là "thợ chính".
Anh sang Mỹ năm 1996 và làm việc từ đó đến nay qua những đại học như Ohio, Florida. từ năm 2008 đến nay, anh là giáo sư Đại học Arizona, đối tác với Viện tìm hiểu khoa học - công nghệ toán học (MSRI) Berkeley, Viện nghiên cứu cao cấp Princeton... GS Tiệp cũng được xem như là thành viên Ban biên tập của những tập san lớn, tham dự đơn vị chịu trách nhiệm những hội nghị quốc tế lớn về toán.
Được đánh giá là một trong những nhà toán học làm việc hữu hiệu nhất thế giới hiện nay, đến tháng 7/2017, Phạm Hữu Tiệp có trên 160 dự án khoa học trong những lĩnh vực lý thuyết nhóm, lý thuyết biểu diễn nhóm, nhóm đại số học và đại số học Lie, dàn nguyên và mã tuyến tính, viết chung cùng rất nhiều tác giả. "Giả thuyết Ore" anh viết chung cùng MW Liebeck, EA O'Brien, A Shalev đăng trên tạp chí của Hội toán học phương tây năm 2010 được 122 lượt trích dẫn.
Xa đất nước việt nam 37 năm, mặc dù vậy Phạm Hữu Tiệp luôn hướng về nguồn cội. "Tôi luôn cảm giác thiếu quãng thời gian vì việc mình muốn làm thì nhiều mà quỹ quãng thời gian thì có hạn. cơ mà chắc hẳn tôi sẽ vẫn dành phần nhiều quãng thời gian cho việc làm toán. Tôi cũng rất quan tâm và sẽ tham gia đóng góp vào việc trợ giúp đào tạo những bạn teen đất nước việt nam yêu toán", anh san sẻ.
GS Tiệp vẫn thường xuyên việc đi lại với đồng nghiệp ở việt nam để luận bàn và xin học bổng cho sinh viên việt nam sang làm luận án tấn sĩ ở Đại học Florida, Đại học Arizona, cũng giống như giới thiệu các em đến với đại học ở Mỹ, nơi có đồng nghiệp của anh công tác.
Năm 2007, anh cùng hơn 40 cựu sĩ tử giành huy chương IMO về việt nam tham gia Ban giám khảo kỳ thi toán quốc tế lần thứ 48 và làm đội trưởng chấm vấn đề số 6. Trưởng những đoàn rất sững sờ vì việt nam chấm bài mà hầu như không cần biên dịch. nguyên nhân là Ban giám khảo của việt nam đã biết sắp hết ngoại ngữ cấp thiết như: Nga, Anh, Pháp, Đức, Italy, Tây Ban Nha...
 |
| Phạm Hữu Tiệp (ngoài cùng bên phải hàng thứ hai) và hội viên Ban chấm thi IMO 48 đơn vị chịu trách nhiệm tại việt nam. |
Trong cuộc sống đời thường, Phạm Hữu Tiệp được bạn hữu đánh giá là "đáng mến, vui vẻ, hết mình và rất quan tâm đến mọi người". Anh nói rất nhanh và bao biện rất hăng. bạn bè cùng học MGU hoặc Matxcova với anh luôn nhớ hình ảnh của Tiệp "Chích" trên sân bóng hoặc dưới hội trường các buổi trình diễn văn nghệ với tiếng hô động viên "không lạc đi đâu được".
Phạm Hữu Tiệp san sẻ, có 3 nữ giới ảnh hưởng khá lớn đến anh. Người trước nhất là mẹ anh. quá trình tiểu học, khi bố làm việc tại xa, mẹ anh đã đảm đương mọi việc săn sóc g.đình. "Có lẽ tôi được thừa kế ý thức hiếu học và sự chết mê việc làm của cha mẹ. Mẹ tôi tuy ko theo ngành toán, tuy nhiên luôn khích lệ, dõi theo từng bước một lớn khôn của tôi", anh tâm tư.
Người thứ hai là bà Alexandra Iakovlevna Kostrikina, vợ giáo sư hướng dẫn Alexei Ivanovic Kostrikin. Nếu như giáo sư Kostrikin là người dẫn đường, tạo định hướng ban đầu cho các nghiên cứu của Phạm Hữu Tiệp thì bà Alexandra Iakovlevna là "chủ nhiệm tổng cục hậu cần". thỉnh thoảng anh được bà khoản đãi bữa ăn ngon. Mỗi khi thầy trò vào rừng làm việc, đến trưa bà cùng cháu gái đem đồ ăn vào tiếp tế. Đám cưới của anh, ông bà giáo làm chủ hôn.
Người thứ ba, cấp thiết nhất, là vợ anh. Tốt nghiệp Đại học Moris Torez danh giá, chị gác bỏ cơ đồ để chăm sóc cho chồng. Từ các ngày gian khó ở Matxcova (những năm 1990 đang có nhiều giao động, cuộc sống tại Matxcova rất thiếu thốn) đến thời đoạn long rong qua Đức, Israel rồi đến Mỹ, chị luôn buồn phiền để chồng có sức khoẻ và ý thức tuyệt vời nhất tập trung cho công việc. bạn bè đến thăm đều cảm nhận sự hết mình, mến khách của gđ nhỏ 4 người.
Ba người nữ giới ấy đã giúp phần không nhỏ để Tiệp "Chích" nhỏ bé ngày nào trở thành "người khổng lồ" trong khoa học hôm nay.
TS Trần Nam Dũng
ĐH khoa học - công nghệ Tự nhiên, ĐH Quốc gia TP HCM
